کد مطلب:225716 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:129
گزیده ای از قصیده ی هائیه، سروده ی حضرت رضا
23) و اعجبا للمرء فی ذاته
یجر ذیل التیه فی خطرته
24) یزجره الوعظ، فلا ینتهی
كأنه المیت فی سكرته
25) یبارز الله بعصیانه
جهرا و لا یخشاه، فی خلوته
26) و ان یقع فی شدة یبتهل
فان نجی، عاد الی عادته
27) ارغب لمولاك، و كن راشدا
و اعلم بان العز فی خدمته
28) و اتل كتاب الله، تهدی به
و اتبع الشرع علی سنته
29) لا تحرصن فالحرص،یزوی الفتی
و یذهب الرونق من بهجته
30) و الحظ لا تجلبه حیلة
كیف یخاف المرء من فرقته
31) قضائه المحتوم فی خلقه
و حكمه النافذ مع قدرته
[ صفحه 149]
32) و الرزق مقسوم علی واحد
مفاتح الاشیاء، فی قبضته
33) قد، یرزق العاجز، مع عجزه
و یحرم الكیس، مع فطنته
34) لا تنهر المسكین یوما أتی
فقد نهاك الله، عن نهرته
35) اومسك الضر، فلا تشتكی
الا لمن تطمع فی رحمته
36) فالصمت زین، و وقار، و قد
یؤتی علی الانسان من لفظته
37) من اظهر الناس، علی سره
یستوجب الكی علی مقلته
38) من مازح الناس، استخفوا به
و كان مذموما علی مزحته
39) من جعل الخمر شفاء له
فلا شفاه الله، من علته
40) احذر دعا المظلوم فی لیله
فربما یقبل فی دعوته [1] .
ترجمه:
23) جای بسی شگفتیست از نهاد و سرشت انسانی، كه با غرور و نخوت در وادی
[ صفحه 150]
گمراهی ره می سپارد.
24) هیچ پند و نصیحتی، او را از عصیان و گناه باز نمی دارد؛ گویی در گیجی و مدهوشی مرگ به سر می برد!
25) خداوند را در آشكارا و نهان عصیان می كند؛ و از ارتكاب معاصی در خلوت و آشكار، ترس از خدا به خود راه نمی دهد.
26) چون دچار گرفتاری و سختی می شود، به تضرع و زاری می افتد، و همین كه نجات یافت، به عادت پیشین خود باز می گردد.
27) توجه و همت خویش را متوجه پروردگار خویش نما، تا رشد یابی. بدان كه، عزت و عظمت بنده در بندگی و عبودیت خداست.
28) كتاب الهی - قرآن - را با تدبر و تفكر بخوان، و تابع شریعت بر مبنای سنن الهی باش!
29) از حرص و آز دوری گزین؛ چون آزمندی، آفت جوانمردی و زایل كننده ی شخصیت انسانیست.
30) بهره و نصیب هر كس، قهرا به او خواهد رسید، و مكر و حیله برای جلب آن كارساز نیست. بنابراین انسان نباید به تصور از دست دادن آن، بیمناك گردد.
31) قضا و حكم الهی برای بندگان، تمام شده و محتوم است؛ و حكم و فرمانش، با قدرتی كه دارد، بر هر چیزی نافذ می باشد.
32) رزق و روزی بندگان، بر خداوند یكتا ضمانت شده، و همه اشیا در قبضه ی قدرت اوست.
33) گاهی به شخص عاجز و درمانده، با همه درماندگی اش، روزی داده می شود، در حالی كه اشخاص زیرك و زرنگ، با همه زیركی و زكاوتشان محروم می مانند.
34) اگر روزی مسكین و درمانده یی دست نیاز به سوی تو دراز كرد، او را محروم مساز؛ زیرا پروردگار توانا تو را از این عمل بر حذر داشته، و نهی فرموده است.
35) اگر اندوهی گریبانت را گرفت، به كسی جز آن كه امید رحمتش می رود، شكایت نبر!
36) خاموشی و سكوت بجا، زینت و برازنده ی انسان است؛ زیرا چه بسا ناراحتی و
[ صفحه 151]
ناگواری هایی كه، بر اثر گفتار نابجا متوجه انسان می گردد.
37) كسی كه راز خویش را بر مردم آشكار سازد، مستحق و سزاوار این است كه، بر دیدگانش داغ نهند.
38) آن كه با مردم شوخی و مزاح كند، حقیر و پست می شود، و مورد نكوهش و مذمت قرار خواهد گرفت.
39) كسی كه شراب را وسیله ی شفا و درمان خود قرار دهد، خداوند درد او را درمان نخواهد بخشید.
40) از دعای نیمه شب مظلوم و ستمدیده بترس! چون مورد اجابت پروردگار قرار می گیرد.
با سپاس ذات اقدس الهی، كه توفیق تحقیق و ارائه ی این چهل بیت رضوی علیه السلام را به این حقیر عطا نمود! قابل ذكر است كه، ابیات و قصاید دیگری نیز از آن حضرت به جای مانده است، كه فقط چهل بیت آن همراه با ترجمه تقدیم شد. علاقمندان و محققان گرامی می توانند به منابع مذكور از جمله: مناقب ابن شهر آشوب، جلد چهل و نهم بحارالأنوار، عیون اخبار الرضا علیه السلام، نفس المهموم شیخ عباس قمی و همچنین مجموعه ی آثار كنگره ی جهانی حضرت رضا علیه السلام مراجعه نمایند.
جهت حسن ختام این بخش، در پایان ابیاتی دیگر منسوب به آن وجود مبارك را می آوریم:
و لم فی الاشیاء، اسرع مهلكا
لغمر قدیم من و داد معجل
لبست بالعفه ثوب الغنی
و صرت امشی شامخ الراس
لست لی النسناس مستأنسا
لكننی آنس بالناس
اذا رایت التیه من ذی الغنی
تهت علی التائه بالیاس
و ما ان تفاخرت علی معدم
و لا تضعضعت لا فلاس
همچنین در پاسخ مردی كه از برادرش شكایت كرد، چنین سرودند:
اعذر اخاك علی زنوبه
واستر وغظ علی عیوبه
[ صفحه 152]
و اصبر علی بهت السفیه
و للزمان علی خطوبه
و دع الجواب تفضلا
و كل الظلوم الی حسبیه [2] .
در پاسخ به مأمون، كه تقاضای نصیحت از حضرت كرد، ابیات ذیل را سرودند:
انك فی دنیا لهامده
یقبل فیها عمل العامل
اما تری الموت محیطا بها
یسلب منها امل الامل
تعجل الذنب بما تشتهی
و تأمل التوبه من قابل
و الموت یأتی لهله بغته
ما ذاك فعل الحازم العاقل
و در جای دیگر اشعار ذیل را فرمودند:
اذا كان دونی من بلیت بجهله
ابیت لنفسی ان تقابل بالجهل
و ان كان مثلی فی محلی من النهی
اخذت بحلمی كی: اجل عن المثل
و ان كنت ادنی منه فی الفضل و الحجی
عرفت له حق التقدم و الفضل [3] .
مرحوم شیخ صدوق (علیه الرحمه) از جناب اباصلت روایت كرده اند: حضرت امام رضا علیه السلام در حق حضرت عبدالمطلب علیه السلام اشعار ذیل را انشا فرمودند:
یعیب الناس كلهم زماننا
و ما لزماننا عیب سوانا
نعیب زماننا و العیب فینا
و لو نطق الزمان بناهجانا
و ان الذئب یترك لحم زئب
و یأكل بعضنا بعضا عیانا
لبسنا للخداع مسوك طیب
فویل للغریب اذا اتانا
[ صفحه 153]
همچنین آن امام همام علیه السلام اشعار ذیل را از جد بزرگوارش، حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نقل فرموده اند: [4] .
خلقت الخلایق فی قدرة
فمنهم سخی و منهم بخیل
فاما السخی ففی راحة
و اما البخیل فشوم طویل [5] .
نیز در عیون به نقل از محمد بن یحیی بن ابی عباد - او نیز از عمویش نقل كرده - آمده: امام رضا علیه السلام با توجه به اینكه كم شعر قرائت می نمودند، اشعار ذیل را انشا فرمودند:
كلنا نأمل مدا فی الاجل
و المنایا هن آفات الامل
لا یغرنك اباطیل المنی
و الزم القصد ودع عنك العلل
انما الدنیا كظل زائل
حل فیه راكب ثم رحل [6] .
همچنان مناقب صدوق (ره) در عیون اخبار الرضا علیه السلام به سند خود نقل نموده است:
مأمون از امام رضا علیه السلام سؤال كرد: «آیا شما شعر نیز می دانید، تا برای من نقل نمایید؟» آن حضرت فرمود: «اشعار زیادی برای من نقل كرده اند.» مأمون گفت: «راجع به سكوت در مقابل نادان قرائت بفرما!» آن گاه ایشان این ابیات را خواندند.
انی لیهجرنی الصدیق تجنبا
فأریه ان لهجره اسبابا
و اراه ان عاتبته اغریته
فاری له ترك العتاب عتابا
و اذا بلیت بجاهل متحلم
یجد المحال من المور صوابا
اولیته منی السكوت و ربما
كان السكوت عن الجواب
در كتاب الشعراء آمده است كه، امام رضا علیه السلام شعر ذیل را قرائت می فرمود:
تفسی ء كضوء السراج السلیط
لم یجعل الله فیه نحاسا
[ صفحه 154]
امید كه، تحقیق و گزینش اشعار فوق، مورد تأیید و رضایت هشتمین امام و پیشوای عزیز شیعیان علیه السلام قرار گیرد!
«اللهم صل علی علی بن موسی الرضا المرتضی علیه السلام»
[ صفحه 156]
[1] حاج شيخ عباس قمي، نفس المهموم چاپ جديد، ص 693، تحفة المهدويه و جواهر الادب في ادبيات و انشاء لغة العرب: (احمد هاشمي مصري) باب هشتم، ص 680، كتاب حضرت رضا (ع) تأليف فضل الله كمپاني، ص 239، زندگاني حضرت امام علي بن موسي الرضا (ع)، ج 1، ص 235. منتهي الآمال، ج 2، ص 317، مجموعه آثار كنگره جهاني حضرت رضا (ع)، ج 3، ص 198، و 375.
[2] بحارالأنوار، ج 49، ص 110؛ رواية 5، باب 8.
[3] شيخ صدوق در عيون اخبارالرضا (ع) به سند خود از احمد بن كاتب ابوفياض و از مغيره و همچنين ابن شهر آشوب در مناقب، علامه مجلسي در بحارالأنوار، ج 49، ص 107، رواية 2، باب 8.
[4] گزينشي از اشعار حضرت اميرالمؤمنين (ع) را در كتاب اولين امام (ع) آورده ام. علاقه مندان مي توانند به اين كتاب مراجعه كنند. (مؤلف).
[5] بحارالأنوار، ج 49، ص 111، روايه 7، باب 8.
[6] علامه مجلسي، بحارالأنوار، ج 73، ص 95، روايه 78، باب 122.